هم‌زمان با پدیدآمدن مکاتب فکری که تحت تأثیر تلاش‌های فرهنگی امویان و نگرش‌های تابعین شکل می‌یافتند، امام باقر (95ـ114ق) به امامت رسید. به صورت طبیعی، این اندیشه‌های نو، زنجیره‌ای از باورهای جدید را در جامعه پدید آوردند. این شرایط فرهنگی، امام را به واکنش اصلاح‌گرانه دینی ـ اجتماعی واداشت. پرسش بنیادین این تحقیق، چگونگی فرآیند اصلاح دینی ـ اجتماعی آن حضرت در این بُرهه است. یافته‌ها نشان می‌دهد، امام، ضمن وارسی مکاتب نوبافته، دست به یکسری برنامه‌های: «بینشی»، «گرایشی» و «کُنشی» زد و طی چهار مرحله: «زمان‌شناسی»، «پرورش نیرو»، «آغاز نهضت علمی» و «جریان‌سازی سیاسی ـ فرهنگی» به اصلاح جامعه اسلامی پرداخت. پژوهش پیش‌رو، با روش گردآوری داده‌های تاریخ اجتماعی ـ فرهنگی، ضمن تحلیل جامعه معاصرِ امام در عراق و حجاز، بر اساس «نظریه فرآیند اصلاح دینی» به روش اصلاح اجتماعی از نظر امام باقر(ع) می‌پردازد.
)